काठमाडौं । आफ्ना छोराछोरीको भविष्यको चिन्ता भनेको हरेक आमाबाबुको चिन्ताको विषय हो। पहिलो चिन्ता बच्चाको स्वास्थ्यका बारेमा हो भने दोस्रो तिनीहरु जीवनमा आफ्नो छनौटबाट कति खुसी छन् भन्ने विषयमा हो । तर, बच्चाहरु हुर्किंदै जाँदा आमा–बुवाले आफ्नो भविष्यको चिन्ता गर्न थाल्छन्। यो चिन्ताको नाम हो, पैसा। यसको दुई आयाम छन्। पहिलो, उसले आफ्नो भविष्यका लागि कसरी पैसा बचत गर्छ र दोस्रो उसले पैसा बचतको महत्व कति बुझ्छ ?

बेलायतको स्ट्यान्डर्ड लाइफ बैंकले एक सर्वेक्षण गरेको छ। जसमा १० मध्ये ७ अभिभावक आफ्ना बालबालिकाको आर्थिक भविष्यलाई लिएर चिन्तित रहेको खुलासा गरेको छ। अध्ययनहरूका अनुसार बच्चाहरुलाई सानै उमेरमा पैसाको सही प्रयोग कसरी गर्ने भनेर सिकाउँदा तिनीहरुको जीवनभर फरक पर्छ। तर, भविष्यका लागि पैसा बचत गर्न त्यति सजिलो छैन।

अमेरिकाको ड्युक युनिभर्सिटीका व्यवहारिक अर्थशास्त्र विशेषज्ञ र लेखक डेन एरिली भन्छन्, ‘पैसाको एउटा कमजोरी भनेको यसको कुनै सीमा हुँदैन। यस कारणले गर्दा भविष्यमा यसले वास्तवमा के अर्थ राख्छ भनेर कल्पना गर्न हामीलाई धेरै गाह्रो लाग्छ।’

बीबीसी पोडकास्ट मनी बक्समा फेलिसिटी हन्नाले द प्राइभेट अफिसका वित्तीय योजनाकार क्रिस्टी स्टोन र द मनी च्यारिटीका युवा मामिलाका निर्देशक स्टेफनी फिट्जगेराल्डसँग कुरा गरिन्। उनीहरुले यो चिन्ता हटाउन तीनवटा विशेष सुझाव दिए। फिट्जगेराल्ड भन्छन्, ‘आमा–बुवाले आफ्ना छोराछोरीलाई पैसाको सही प्रयोग गर्ने मौका दिनुपर्छ। ता कि उनीहरुले आफैँले केही गल्तीहरु गर्न सक्छन्।’

दीर्घकालीन बैंक खाता

हाम्रा बच्चाहरुलाई तुरुन्तै पैसा चाहिँदैन। यस्तो अवस्थामा लामो समयसम्म लगानी गर्नु लाभदायक हुन्छ। बैंकले बालबालिकाका लागि भनेर विशेष खाताहरू खोलेका हुन्छन् । यी खाताहरुको सहयोगमा बच्चाहरुलाई कसरी पैसा जम्मा गर्ने र निकाल्ने सिकाउन सकिन्छ।

बैंकहरुले सामान्यतया दुई प्रकारका खाता सुविधा प्रदान गर्छन्। एउटा खातामा जुनसुकै बेला पैसा जम्मा र झिक्न सकिनेछ जसलाई चल्ती खाता भनिन्छ । अर्को खातामा निश्चित अवधिसम्म पैसा जम्मा गर्नुपर्ने हुन्छ। यसलाई सामान्य भाषामा मुद्दति निक्षेप (एफडी) पनि भनिन्छ। विज्ञहरुका अनुसार बचत खाताको तुलनामा दीर्घकालीन खाताले बढी ब्याज कमाउँछ।

बालबालिकाका लागि बचत खाता खोल्नुअघि व्यक्तिले अनलाइन वेबसाइटमा गएर कुन बैंकले बढी ब्याज दिइरहेको छ भनी तुलना गर्न सक्ने विज्ञहरु बताउँछन्। अभिभावकले पनि आफ्ना बालबालिकाका लागि बैंकमा यस्तो खाता खोल्न सक्छन्। जसमा बच्चा १८ वर्ष पुगेपछि मात्रै पैसा झिक्न सक्नेछन्। यस्तो अवस्थामा बच्चाले लामो समयसम्म पैसा जम्मा गर्न सक्छ।

विज्ञहरु भन्छन्, ‘अभिभावकहरुले आफ्ना छोराछोरीलाई त्यो समयका लागि तयार पार्नुपर्छ र पहिले कुराकानी गर्नुपर्छ। जसमा उनीहरुलाई पैसा केमा प्रयोग गरिनेछ भनेर व्याख्या गर्न सकिन्छ।’

बालबालिकाले बचत गरेको पैसा विश्वविद्यालयको शुल्क वा उनीहरुका लागि अन्य आवश्यक वस्तु किन्न प्रयोग हुनेछ। यो कुरा उनीहरुलाई बताउनुपर्छ। बच्चाहरुले जीवनमा अप्रत्याशित घटनाहरुका लागि पैसा बचत गरेर थप सुरक्षित महसुस गर्न सक्छन्।

विस्तारै पैसा बचत गर्नुहोस्

वर्तमानमा बच्चाहरुका लागि पैसा बचत गर्नु उनीहरुको भविष्यका लागि ठूलो उपहारभन्दा कम छैन। उनीहरुले यो पैसाबाट आफ्नो वयस्क जीवनको सुरुआत मात्र गर्न सक्छन् तर उनीहरुलाई प्रक्रियाको एक हिस्सा बनाएर उनीहरुले पैसाका बारेमा महत्वपूर्ण पाठहरु सिक्न र पैसाको महत्वबारे थप सचेत हुन सक्छन्।

परिवारको अवस्था कमजोर भएकाले केही समयका लागि पैसा बचत गर्न नसके चिन्ता लिनुपर्ने कुरा विज्ञहरु बताउँछन्। महत्वपूर्ण कुरा यो हो कि ऋण लिनु हुँदैन र क्रेडिट कार्ड प्रयोग गर्नु हुँदैन। फिट्जगेराल्ड भन्छन्, ‘आफ्ना सन्तानलाई राम्रो र सुरक्षित भविष्य दिनु हरेक अभिभावकको सपना हुन्छ तर वास्तविकता भनेकै महँगीका कारण जीवनयापन गर्न समस्या भइरहेको छ र यस्तो अवस्थामा जनताको बचत गर्न सक्ने क्षमता हुँदैन।’

चक्रवृद्धि ब्याजको जादुलाई बेवास्ता नगरौँ

कतिपयले चक्रवृद्धि ब्याजलाई सित्तैको पैसा भनेर परिभाषित गर्छन् भने कतिपयले यसलाई संसारको आठौँ आश्चर्य भनेका छन्। किनकि यसले तपाइँको पुँजी धेरै गुना बढ्छ तर मानिसले त्यो बुझ्दैनन्।

मानौँ तपाइँले बचत खाताबाट सुरु गर्नुभयो र बैंकले तपाइँलाई यस बचत खातामा वार्षिक ५ प्रतिशत ब्याज दिन्छ। तपाइँले यस खातामा १० हजार रुपैयाँ जम्मा गर्नुभएको छ। अब अर्को कथा पढ्दै गर्दा यी १० हजार रुपैया कसरी द्रुत गतिमा बढ्दै गएको देख्नुहुनेछ।

एक वर्षको अन्त्यमा तपाइँको बचत खातामा राखिएको १० हजार रुपैयाँ ब्याजसहित १० हजार ५०० रुपैयाँ हुनेछ। ध्यानमा राख्नु पर्ने कुरा यो हो कि तपाइँले चक्रवृद्धि ब्याजको जादु तबमात्र देख्नुहुनेछ जब तपाइँले बैंक खाताबाट न त साँवा रकम निकाल्नु हुन्छ न त त्यसमा रहेको ब्याजको पैसा।

अब दोस्रो वर्षमा दोस्रो वर्षमा पहिलो वर्षको जस्तै ५०० रुपैयाँमात्रै ब्याज पाउनुहुने छैन। यस वर्ष १० हजार ५०० रुपैयाँमा ५ प्रतिशत वार्षिक ब्याजदर ५२५ रुपैयाँ हुनेछ। यसको मतलब दोस्रो वर्षको अन्त्यमा तपाइँको बचत खातामा तपाइँको १०,००० रुपैयाँ बढेर ११ हजार २५ रुपैयाँ हुनेछ। तेस्रो वर्षमा यो ११ हजार २५ रुपैयाँमा ५५० रुपैयाँ वार्षिक ब्याज पाउनेछ र तपाइँको रकम बढेर ११ हजार ५७५ रुपैयाँ पुग्नेछ।

चौथो वर्षमा यो रकम १२ हजार १५३ रुपैयाँ हुनेछ भने पाँचौँ वर्षमा बढेर १२ हजार ७६० रुपैयाँ पुग्नेछ। जब बच्चाहरु १८ वर्ष पुग्छन्, यो रकम धेरै महत्त्वपूर्ण हुनेछ। विज्ञहरु भन्छन्, ‘तपाइँले थोरै बचत गर्नुपर्छ र बाँकी गणितमा छोड्नुपर्छ। त्यसले आफैँ जादु गर्नेछ।’

खुत्रुके किन्नुहोस्

विशेषज्ञ भनिन्छ कि यदि तपाइँ बच्चाहरुलाई पैसाको महत्व सिकाउन चाहनुहुन्छ भने तिनीहरुलाई खुत्रुके किनेर दिनुहोस्। विज्ञहरु भन्छन्, ‘खुत्रुके किन्दा बच्चालाई पैसा खेलौना होइन र यसलाई सुरक्षित ठाउँमा राख्नुपर्छ भनेर सिक्न मद्दत गर्दछ।’

खुत्रुकेमार्फत बालबालिकाले विभिन्न रुपैयाँका सिक्काको महत्व पनि बुझ्छन्। दुई रुपैयाँको सिक्काभन्दा पाँच रुपैयाँको सिक्काको मूल्य बढी हुन्छ भन्ने थाहा हुन्छ। बालबालिकालाई पकेट मनी दिनु यो राम्रो सुरुआत हुने विज्ञहरु बताउँछन्।

यो सत्य हो कि हरेक आमा–बुवाले आफ्ना बच्चाहरुका लागि बचत गर्छन्। तर, यो पनि महत्वपूर्ण छ कि हाम्रा बच्चाहरुले पैसाको महत्व बुझून् र त्यसो गर्दा उनीहरुको भविष्य राम्रो हुनेछ।’ (बिबिसी)