रुपन्देही तिलोतमाका उद्यमी विष्णु भुसाल घटटट्ट मेशिन बजेका आवाज सुनेर आफ्नो दिनचर्या शुरु गर्छन् । गार्मेन्टमा एकछत्र काम गरिरहेका मजदुरहरु देख्दा उनलाई लाग्छ, दुनियाँ एउटै गतिमा हिडिरहेको छ । एक उद्यमीका लागि आफ्नो कारखानाको सुगन्धवोध जति प्रिय केही हुँदैन । कर्मप्रतिको यही लगाबले एक सामान्य किसानका छोरो, बाल्यकालमा साइकलमा मानिसका घरघर भैंसीका दूध ओसार्ने एक ठिटो आज अर्बौं लगानीका उद्यम हाँक्ने उद्यमी बने । उनका गार्मेन्ट, हाउजिङ, टेक्स्टाइल, होटललगायत उद्योग तथा व्यवसाय छन् ।

No description available.

पर्वतमा जन्मेका उनी तिलोतमाकै भूमिमा हुर्के । आफ्नै क्षेत्रलाई कर्मभूमि बनाएका उनको उद्योग–व्यवसाय लुम्बिनी क्षेत्रमै विस्तारित छन् । कामका व्यस्तताकै बीचमा उनी बेलाबेला आफ्नो विगततिर फर्किन्छन् । सम्झन्छन्, ‘आमाबुबा रातदिन खेतबारी काम गरिरहने । दश नंग्रा खियाएर उहाँहरुले म, भाइ र बहिनीलाई पढाउनु भयो । आज पनि मेशिनमा घोेप्टिएर काम गरिरहेका कामदारलाई देख्दा आमाबुबाको खटाईको याद आउँछ ।’

१५ वर्ष लेखन्दास

उनले सानै उमेरमा काम र पैसाको महत्व बुझे । एसएलसी पास गर्ने बित्तिकै भैरहवाको मालपोतमा लेखन्दासको काम पाए । २०५४ सालको कुरा हो, पहिलो दिन उनले ३५ रुपैयाँ आर्जन गरे । त्यो पैसाले उनले साथीहरुलाई भोज पनि खुवाए, एकदिनको गाडी भाडाा पनि तिरे र केही बचाएर घरमा आमालाई पनि दिए । १५ वर्षसम्म यो पेशमा रहँदा उनले जीवनलाई हिडाउने धेरै बाटो भेटे ।

हार खाएर उद्योग नै बन्द गर्ने अवस्थामा पुगियो । तर त्यही विन्दुमा अडिन सक्नु नै अगाडीको बाटो खुल्नु रहेछ । आफ्ना कमजोरीहरु पहिचान गर्‍यौं । पुराना उद्यमीको चेन ब्रेक गर्दै आयातित बजारसँग प्रतिस्पर्धा गर्न सकिने ठाउँहरु हेर्‍यौं । त्यसपछि पछाडी फर्केर हेर्नु परेन ।

मालपोतमा काम गर्दा उनले दुई खाले मान्छे भेट्थे । कोही मान्छे कारोबारमा बिग्रेर टुंगिएर आउने, हिजोसम्म सामान्य हैंसियतका कोही रातारात प्रगति गरेको देख्थे । यसरी कोही किन बिग्रन्छ ? कोही कसरी बन्दो पनि रहेछ ? उनले नजिकबाट जान्ने मौका पाए ।

यो पेशामा एक दशक बितिसकेको थियो । उनलाई फरक काम गर्ने सोच पलायो । त्यहीबेला बालसखा रामकिशोर लोनियाँले एउटा प्रस्ताव ल्याए । जुन प्रस्तावले उनी उद्यमको बाटो हिडे । लोनियाँ अरु कसैको गार्मेण्टका कालिगढ थिए । लोनियाँले प्रस्ताव गरे, ‘१० लाख रुपैयाँ लगानी गर्नुस्, म कालिगढ व्यवस्थापन गर्छु । महिनाको २५÷२५ हजार रुपैयाँ दुवैलाई फाइदा हुन्छ ।’

उनलाई प्रस्ताव मन पर्‍यो । बैंकसँग कर्जा समेत लिएर नसिब गार्मेन्टको जग हाले । उद्योग सुरु भयो । स्कूलका विद्यार्थीका लागि चाहिने ट्य्राकसुटदेखि महिलाका विभिन्न वस्त्र नसिवमा उत्पादन हुन्छ । बजार विस्तार हुँदै गयो । त्यति लगानीले पुग्ने कुरा भएन । लगानी थप्न प¥यो । लगानी गर्न नसकेपछि केही वर्षमा लोनियाँ भने व्यवसायबाट स्वेच्छाले बाहिरिए ।

काम गर्न सजिलो थिएन । लगानी गरे, उद्योग शुरु पनि भयो, तर बजारमा विश्वास बनाउन सबैभन्दा गाह्रो थियो । पाँच/छ वर्ष यात्रामा निकै अप्ठ्यारो झेले । सामान बजारमा पठायो, कतै फिनिसिङ भएन भन्थे र फिर्ता आउने, कतै साइज वा रंग मिलेन भन्ने कमेण्ट । फेरि चीनियाँ सस्तो दरका सामानले बजारमा प्रतिस्पर्धा गर्ने गाह्रो । उनलाई लाग्यो, गलत ठाउँमा पैसा फसाइएछ ।

उनले भने, ‘हामी हार खाएर उद्योग नै बन्द गर्ने अवस्थामा पुगेका थियौं, तर त्यही विन्दुमा अडिन सक्नु नै अगाडीको बाटो खुल्नु रहेछ । हामीले हाम्रा कमजोरीहरुको पहिचान गर्‍यौं । पुराना उद्यमीको चेन ब्रेक गर्दै आयातित बजारसँग प्रतिस्पर्धा गर्न सकिने ठाउँहरु पनि हेर्‍यौं । त्यसपछि पछाडी फर्केर हेर्नु परेन ।’ त्यसपछि उनीहरुले आस्तेआस्ते बजार बन्दै गए, ग्राहकले नसिबका उत्पादन मन पराउन थाले ।

मेरो सिकाईले भन्छ, जहाँ मन्डी छ, त्यहाँ व्यापार हुन्छ । एउटा मात्रै पसल भएको ठाउँमा भन्दा छनोटको विकल्प धेरै भएकै ठाउँमा मान्छे जान्छन् ।

पाँच वटा मेसिन र १० जना कामदारबाट सुरु गरेको नसिब गार्मेन्टमा अहिले तीन सय जना प्रत्यक्ष रोजगार छन् । एक हजार स्कूलमा उनकै गार्मेन्टका ट्य्राकसुट पुग्छन् । गार्मेन्टका लागि भारत, चीन, बंगलादेश र केही विराटनगर तथा विरगञ्जतिरका स्वदेशी कपडामा पनि आउँछन् । नसिबले जेन्ट्स अण्डरवयर र सेन्डो, ट्य्राकसुट, टीसर्ट, महिलाका चाहिँ ५० वटा जति आइटम बन्छन् । उनको गार्मेन्टबाट एक सय रुपैयाँदेखि तीन हजार रुपैयाँसम्मका हुडी सेटसम्म बन्छन् । मासिक एक लाख ५० हजार पीस जति कपडा तयार हुने गार्मेन्टमा ७५ प्रतिशत स्वदेशी तथा बाँकी भारतीय कालिगढहरु काम गर्छन् ।

गाउँ-गाउँमा कपास खेती

उनको एउटा उद्योगमा तयारी कपडा आउँछ, अर्कोमा धागो । बाँझै रहेका हाम्रा डाँडापाखामा कपास खेती गर्न पाए त धागो यहीँ, कपडा यहीँ बन्थ्यो । उनलाई अब कपास खेती गर्नु छ, तर आफैं हैन । उनी भन्छन्, ‘हामीसँग जमिन छ, किसान छन्, कपास खेती त गर्ने हो । धागो उद्योग चलाउन अरबौं रूपैयाँको लगानी गर्नुपर्ने हुन्छ । त्यसो हुँदा सके सहकारीहरुमार्फत्, नभए यो अवधारणा अनुसार । केही वर्षमै यस योजना अघि बढ्ने छ ।’

No description available.

अहिलेलाई उनले धागो ल्याएर कपडा यहीँ बुन्न ‘नसिव निटिङ एण्ड टेक्स्टाइल’ नाममा उद्योग स्थापना गरे । उद्योगमा छ महिनादेखि उत्पादन शुरु भएको छ । उद्योगमा जडित प्लान्टले कपासको धागो पनि उत्पादन गर्न मिल्छ । प्लान्ट लगाउनुपूर्व उनले झण्डै दुई वर्ष भारतका विभिन्न उद्योगको भ्रमण गरे ।

हुन त नेपालमा धागोबाट कपडा बुन्ने उद्योग अरु पनि छन् । तर, पुरुषले लगाउने सेन्डो उत्पादन गर्ने यो पहिलो नेपाली उद्योगको हो । सुति, पोलिस्टर, पोलारलगायत दैनिक २ टन कपडा उत्पादन हुन्छ । केही महिनाभित्रै पाँच टन उत्पादन हुने गरी उद्योगको क्षमता विस्तार गरिदैछ । कपडा रंगाउने (डाइङ गर्ने)सहितको मेसिन थपिदै छन् ।

व्यवसाय गर्न बजार हल्ला जस्तो न सजिलो अप्ठ्यारो महसुस हुन्छ । उद्योग–व्यवसायका लागि नीति राम्रै बने पनि कार्यान्वयन गर्ने तल्लो निकायमा चाहिँ केही असहजता छन्, तर गर्नै नसकिने अवस्था नभएको पनि उनी बताउँछन् । अन्य देशमा जस्तो स्वदेशी उद्योग प्रवद्र्धन गर्न राज्यले पर्याप्त सुविधा नदिएको भन्ने चाहिँ उनको पनि गुनासो छ ।

बैंकको चर्को व्याजदरले उद्योगी निकै मारमा भएको पनि उनी बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘रोजगारी सिर्जना उद्योग र ट्रेडिङलाई एउटै कित्तामा राखेर हेर्ने सरकारको नीति चाहिँ ठिक छैन । मानौं, गाडी किन्न र उद्योग चलाउने मेसिन वा कच्चा पदार्थ ल्याउनेलाई एउटै व्याजदर लगाउन मिल्छ ? यहाँनेर सोच्नु पर्ने हो ।’

कामकाजीका छोराछोरीलाई नमस्ते एकेडेमी

एउटा कामले अर्को कामको बाटो देखाउँदो रहेछ । उद्यमी बन्दै जाँदा उनले देखे, धेरै कामकाजी मानिसले आफ्ना छोराछोरीको पढाईमा ध्यान दिन नपाउँदा रहेछन् । अर्कातिर, गुणस्तरीय र सुविधायुक्त स्कूल खोज्दै काठमाडौंसम्म लैजाने गरेको पनि देखे । त्यस वर्गका विद्यार्थी लक्षित गरेर उनकै पहलमा चार वर्षअघि तिलोतमा नगरपालिकाभित्रै नमस्ते एकेडेमी खोले । यहाँ मन्टेश्वरीदेखि दश जोड दुईसम्मको अध्यापन हुन्छ । आधुनिक भौतिक पूर्वाधार सम्पन्न स्कूलमा चार सय विद्यार्थी छन् ।

एउटै काममा अल्झिएर बस्न नरुचाउने भुसाल सँधैं नयाँ संभावनाको खोजीमा हुन्छन् । यसैक्रममा उनले बोरा उत्पादन गर्ने अर्को उद्योग पनि सुरु गरे । कालिका बोरा उद्योगमा उनीसहित चार जनाको १० करोड रूपैयाँ लगानीे छ । उद्योगबाट सिमेन्ट, दानालगायत उद्योगमा चाहिने बोरा बनाउँछ । चाँडै नै उद्योगको क्षमता विस्तार हुँदैछ ।

ड्रिम प्रोजेक्ट तिलोत्तमा होम्स्

मध्यपश्चिमको ठूलो केन्द्र बुटवल र आसपासका क्षेत्रका खेतीयोग्य जमिन दिनानुदिन घरले भरिन थाल्यो, शहरको अनुहार कुरुप हुँदै गयो । एकिकृत वस्तिमा भन्दा छिरोलिएको वस्तिमा पूर्वाधारका सुविधा पुर्‍याउन राज्यले धेरै खर्च गर्नु पर्ने हुन्छ । यही कारण ल्याण्डपुलिङ गरी एकिकृत वस्ति विकास गर्ने योजना पनि सरकारले अघि सार्‍यो ।

No description available.

सरकारकै तर्फबाट आवास क्षेत्र निर्माण गर्न धेरै ठूलो बजेट आवश्यक पर्ने, जुन तत्काल संभव पनि थिएन । तर निजी क्षेत्रको तर्फबाट राजधानी लामै समयदेखि र पोखरामा केही अघिदेखि एकिकृत आवास निर्माण भइरहेको छ ।

हामी हाम्रै क्षेत्रलाई बनाउन चाहन्छौं । त्यही भएर रुपन्देहीमै पाँचतारे होटलको परिकल्पना गरेका हौं । दुई/तीन वर्षमा यो सपनाले आकार लिनेछ ।

‘हाम्रै क्षेत्रमा किन हामीले नै यसको शुरुआत नगर्ने ?’ उद्यमी भुसालको मनमा लागिरहेको थियो । यसैबीच तिलोतमा नगरपालिकाका प्रमुख बासुदेव घिमिरेले त नगरपालिकाभित्रको कुनै पनि उत्पादनयोग्य भूमि खाली राख्न नपाइने स्थानीय ऐन नै बनाए । साथै आवास क्षेत्रलाई स्मार्ट सिटी बनाउने अवधारणा अन्तर्गत पूर्वाधार विकासमा नगरभित्र निरन्तर काम गरिरहेका थिए । तर, एकिकृत वस्ति नै स्थानीय सरकारको तर्फबाट बनाउन उनको पालिकासँग पनि लगानी हुने कुरा भएन ।

यही सन्दर्भमा भुसाल, नगरप्रमुख घिमिरे र व्यवसायी नेत्र वनबीच निजी लगानीमा भएपनि काम गर्ने योजना बन्यो । नगरपालिकाभित्रै यसरी सुरु भयो तिलोतमा होम्स् परियोजना । लुम्बिनी अष्टदिप मल्टिनेशनल प्रालिमार्फत् अघि बढाइएको परियोजनाको कूल लागत १ अर्ब ५० करोड रूपैयाँ रहेको छ ।

भुसाल भन्छन्, ‘लुम्बिनी प्रदेशकै लागि यो पहिलो र नमूना प्रोजेक्ट हो । साथीहरूसँग यस कार्यका लागि सोच र सपना मिल्यो र अघि बढ्यौं । छ विगाहा जग्गामा बन्दै गरेको हाउजिङमा १ सय ९ ओटा घरहरु हुनेछन् । फराकिलो बाटो, स्विमिङ पुल, चिल्ड्रेन पार्क, स्पोर्टस् क्लब, सुरक्षा संयन्त्र लगायत सुविधा हुने आवास क्षेत्रमा मध्यपश्चिमकै नमूनाको रुपमा निर्माण हुँदै छ । यस क्षेत्रका लागि हाम्रो प्रोजेक्ट नमूना हो । हामीले थालेपछि अहिले दर्जनौं हाउजिङ आयोजना शुरु भएका छन् ।’

आठ महिनाअघि शुरु भएको परियोजना आगामी दुई वर्षभित्र निर्माण सम्पन्न गरी ग्राहकलाई हस्तान्तरण गर्दैछन् । यस क्षेत्रमा पनि सामूहिक आवासमा बस्न रुचाउनेहरु बढेका छन् । ४० वटा घरको अग्रिम बुकिङ भइसकेको छ । उनीहरु चाँडै नै बुटवल क्षेत्रमा अपार्टमेण्ट पनि निर्माण गर्दैछन् । बुद्धभूमिको लुम्बिनीको सन्निकट पर्ने यस क्षेत्रमा पाँच तारे होटल खोल्ने पनि उनको समूहको योजना छ । उनी भन्छन्, ‘हामी हाम्रै क्षेत्रलाई बनाउन चाहन्छौं, जे गरेपनि आफ्नै ठाउँमा गर्न मन लाग्छ । त्यही भएर यसै क्षेत्रमा पाँचतारे होटलको परिकल्पना गरेका हौं । दुई/तीन वर्षमा यो सपनाले आकार लिनेछ ।’

राजमार्गमा अर्गानिक होटल

पूर्व पश्चिम राजमार्ग हुँदै लामो यात्रामा निस्केका यात्रीको पहिलो चिन्ता ती बाटोमा खाइने खानाको हुन्छ । ती रुटमा यात्रा गर्दा खानाकै कारण कतिपटक आफैं पनि अस्वस्थ भएका छन् । यात्रुहरुले खाना खाँदै गर्दा गरेको गाली कयौं पटक उनको कानमा परेका छन् । पैसा नहुनेका दुःख त छँदै छन्, भएर पनि राम्रो खाना खान नपाएका गुनासा सुनिरहन्थे ।

भारतका दिल्ली, पञ्जाबतिरको यात्रा गर्दा बाटोभरी एकदमै सफा होटलहरु देखे, जुन क्षेत्रमा एक हजार जति कार, गाडीका यात्रुलाई सहजै खाना खुवाइरहेको देखे । यिनै गुनासा र अनुभवले उनलाई एउटा अर्गानिक होटल खोल्न घच्घच्यायो ।

केही साथीसँगको सहकार्यमा कपिलवस्तुमा २५ विगाहा जग्गामा अर्गानिक होटल खोल्दै छन् । उनले भने, ‘हाम्रो होटलमा यात्रामा बासी, सडेका खाना खाएर दिक्क भएका यात्रुले अर्गानिक स्वादको खाना पाउने छन् । हामी वरिपरीको खेतबारीमा फलेका अर्गानिक खाद्यन्न प्रयोग गर्ने छौं । स्थानीय उत्पादनको प्रयोग गर्दै अर्गानिक खाना पस्किनु हाम्रो उद्देश्य हुने छ ।’ हाल जग्गा खरिद हुँदै गरेको होटल एक डेढ वर्षभित्रमा बन्न थाल्ने छ ।

कुनै पनि व्यवसाय अघि बढाउन प्रणाली निर्माण मुख्य कुरा हो भन्ने लाग्छ उनलाई । प्रणालीमा लगेपछि आफैं चल्न थाल्छ । भन्छन्, ‘एउटै काममा अडिरहँदा मलाई जीवन यसै खेरफाले जस्तो लाग्छ । हिडिरहे कहिँ न कहिँ पुगिन्छ । चलिरहेको व्यवसायमा नियमित तर थोरै समय दिए पनि पुग्छ । अनि नयाँ काममा अघि बढ्न समय मिल्छ, त्यसैले हिडिरहेछु । त्यसो त सबै काम हामीले गर्छौं भन्ने होइन, तर हामीले जेजति गर्छौं, त्यसबाट आउने पुस्ता प्रेरित होउन् र देशमै केही गरुन् भन्ने हो ।’

कुनै पनि व्यवसाय गर्दा उनी सम्बन्धित क्षेत्रकै हबका रुपमा विकास होस् भन्ने सोच राख्छन् । हब बन्नका लागि एक्लैले लगानी गरेर हुन्न, धेरैले एकै क्षेत्रमा लाग्नु प¥यो । उनी भन्छन्, ‘म पनि काम गर्दै जाँदा सिक्दै, भोग्दै छु । मेरो सिकाईले भन्छ, जहाँ मन्डी छ, त्यहाँ व्यापार हुन्छ । एउटा मात्रै पसल भएको ठाउँमा भन्दा छनोटको विकल्प धेरै भएकै ठाउँमा मान्छे जान्छन् ।

यसैले गार्मेन्ट उद्योग चलाउँदै जाँदा लाग्यो, नेपाल यो व्यवसायको अन्तरराष्ट्रिय हब बनाउन सकियोस् । बल्ल अमेरिकादेखि पनि यहाँ गार्मेन्टका लागि आइपुग्छन् । नेपाललाई हब बनाउन सकिने धेरै क्षेत्र छन् । यसतर्फ चाहिँ निजी क्षेत्रले त आफ्नोतर्फबाट काम गरिरहेकै हुन्छ । तर राज्यले नीतिगत तहबाटै सोच्नु पर्छ ।’ यही फराकिलो सोचका कारण बाल्यकालमा साइकलमा दूध बेच्ने घरघर पुग्ने भुसाल आज व्यवसायिक सफलताको उकालो चढिरहेका छन् ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, पुस ६, २०७८, १६:३०:००