काठमाडौं । अल्जाइर्मस बुढौली अवस्थामा देखिने डरलाग्दो अवस्था हो । यो अवस्थामा भएका व्यक्तिले भएको आफूले गरेको कुरा स्मरण गर्न र चिन्न सक्दैनन् । यो रोगले जीवनमा ल्याउने परिवर्तनकै कारण उनीहरुको बोलीदेखि व्यवहारसम्म परिवर्तन हुने बताउँछन् न्युरोसर्जन राजीव झा ।

‘अल्जाइमर्सले व्यक्तिको जीवन नै पूर्ण रुपले परिवर्तन गराउँछ, उनले भने, ‘व्यक्तिलाई आफू कहाँ छु र कोसँग छु पनि थाहा हुँदैन । उसले आफ्नो परीवारको सदस्यसमेत चिन्न छाड्छ ।’

अल्जाइमर्सको उपचार भए पनि यो पूर्ण रुपमा निको हुँदैन । झाका अनुसार औषधिले यसका लक्षण कम गर्न सक्छ तर अल्जाइमर्सका बिरामी पूर्ण निको हुँदैनन् ।

यो अवस्था आफैंमा जटिल त छ नै । योसँगै समयमै अस्पताल नपुग्दा पनि बिरामीको अवस्थामा झटै जटिल बनिरहेको उनी बताउँछन् । उनका अनुसार कतिपय त अल्जाइमर्स भएपनि बुढेसकाल लाग्यो भनेर अस्पताल नगई घरमै बस्ने गर्छन् । अल्जाइमर्सका बिरामी १० प्रतिशत मात्र अस्पताल पुग्ने गर्छन् ।

अल्जाइर्मस ६० देखि ६५ वर्ष उमेरमाथिका व्यक्तिमा देखिने गर्छ । तर पछिल्लो समय कम उमेरसमूहमा पनि यो रोग देखिने गरेको छ । डा.झाका अनुसार हाम्रो मष्तिष्कमा एबनर्मल प्रोटिनहरु जम्दै गएपछि त्यसको निश्चित भागमा असर गर्छ । यसले मष्तिष्कका कोशिकाहरू मर्दै जान्छन् । फल स्वरुप व्यत्तिकोे सोच्ने र स्मरण गर्ने भाग पनि विस्तारै निष्क्रिय हुँदै जान्छ र व्यक्तिलाई अल्जाइमर्स हुन्छ ।

अल्जाइमर्सले गर्ने असर

अल्जाइमर्स भएका व्यक्ति सामान्य कामसमेत गर्न नसक्ने हुन्छन् । न्युरो सर्जन झाका अनुसार स्मरण क्षमता न्युन हुँदै गएपछि अल्जाइमर्सका बिरामी विस्तारै आफ्नो दिनचर्या नै गर्न नसक्ने अवस्थामा पुग्छन् । उनी भन्छन्, ‘व्यक्ति पूर्ण रुपमा अरुममा निर्भर हुनुपर्छ । अल्जाइर्मस भएका व्यक्तिलाई भोक प्यास लागेको पनि पत्तो हुँदैन ।’

सबै कुरा बिर्सिन थालेपछि व्यक्तिमा कुनै हर्ष, विस्मय नै हुँदैन । उसको परिवार र वरपर के कस्तो भइरहेको छ भन्ने पनि उसलाई थाहा हुँदैन । ‘अल्जाइमर्सका बिरामीको मस्तिष्कले खुसी र दुःखको अनुभूति गर्दैन । उसको व्यवहार र मुडमा धेरै परिवर्तन आउँछ,’ उनले भने ।

तथापि रक्तचाप नियन्त्रणमा राख्ने र मतिष्कमा कुनै पनि समस्या नभएको व्यक्तिमा यसको जोखिम कम हुने उनी बताउँछन् ।

अल्जाइमर्स हुन नदिन के गर्ने ?

अल्जाइमरको जोखिम कम गर्न शारीरिक गतिविधिमा सक्रिय हुनुपर्छ । यसका साथै, मानसिक स्थिती पनि स्वस्थ राख्नु पर्छ । मानसिक समस्याबाट गुज्रिरहेका तथा मद्यपान, धुम्रपान, लागूऔषधको सेवन गर्ने व्यक्तिमा भने अल्जाइमर्सको जोखिम उच्च हुन्छ । झा भन्छन, ‘डिप्रेसन, एन्जाइटी भएका व्यक्तिमा अल्जाइमर्सको सम्भावना बढी हुन्छ । स्वस्थ खानपान र सकारात्मक सोचले यसको जोखिम कम गर्न सकिन्छ’

‘कहिल्यै धेरै चाँडो पनि हुँदैन्, कहिल्यै ढिलो पनि हुँदैन्’ नाराका साथ आज विश्व अल्जाइर्मस दिवस मनाइदैछ । हरेक वर्ष २१ सेप्टेम्बरमा यो दिवस मनाइन्छ । अहिले विश्वव्यापी नै अल्जाइमरका बिरामीको संख्या बढ्दो छ । विश्वमा ६ करोडभन्दा बढी व्यक्तिलाई अल्जाइमर्स हुने गरेको छ । संसारको सबैभन्दा धेरै मृत्यु हुने कारणमध्ये यो पनि एक हो ।

(न्युरो सर्जन डा.राजीव झासँग नेपालवाचकर्मी सलिना ढुंगेलले गरेको कुराकानीमा आधारित)