आध्यात्मिक गुरु स्वामी चन्द्रेश महाराजको ८० वर्षको उमेरमा सोमबार राति निधन भएको छ । लामो समयदेखि मृगौलासम्बन्धी रोगबाट पीडित चन्द्रेशको डायलासिसको क्रममा ह्याम्स अस्पतालमा निधन भएको हो ।

करिब ५६ वर्ष नेपालमा बिताएका उनले बूढानीलकण्ठमा आश्रम तथा स्कुल सञ्चालन गरी धार्मिक, अध्यात्मिक तथा शिक्षाको माध्यमबाट समाज परिवर्तन गर्ने पवित्र अभियान सञ्चालन गरेका थिए । भारतको पश्चिम बंगालमा जन्मिएर नेपाललाई कर्मभूमि बनाएका उनले अहिलेको शिक्षा प्रणालीमाथि खोट देखाउँदै सञ्चालन गरेको त्रिनीति शिक्षालाई धेरैले अनुकरणयोग्य भन्दै आएका छन् ।

विज्ञानका विद्यार्थी चन्द्रेशको अध्यात्मतर्फको आशक्ति, गृहस्थ त्याग, नेपाललाई कर्मभूमि बनाउनुका पछाडि रोचक सन्दर्भ छन् । जुन उनले करिब ६ वर्षअघि नेपालवाच प्रतिनिधिलाई यसरी सुनाएका थिए :

000

मेरो जन्म पूर्वी बंगालमा भएको हो । त्यतिबेला भारत विभाजित नभएकाले मेरो जन्मभूमि भारतमा नै पथ्र्यो, अहिले यो क्षेत्र बंगलादेश बनेको छ । म जमिनदार परिवारमा जन्मिएको हुँ । बुबा–आमाको म जेठो छोरा । मेरो बुबा पढेलेखेको हुनुहुन्थ्यो । आर्मी अफिसमा काम गर्नुहुन्थ्यो । त्यसैले मलाई कहिल्यै अभाव महसुस भएन । पछि राजनीतिक कारणले भारत विभाजित भयो र हामीले निकै झमेला भोग्नुपर्यो । हाम्रो परिवार पूर्वी बंगालबाट खेदियो । त्यसपछि हामी पश्चिम बंगाल बस्न थाल्यौं ।

मेरो शिक्षा–दीक्षा कोलकतामा भएको हो । मैले विज्ञान विषय लिएर पढेको थिएँ । विज्ञान विषय लिएर पढे पनि मेरो रुचि भने साहित्यमा थियो । मैले उतिबेलै साहित्य रचना गरेको थिएँ ।

विज्ञान विषय त मेरो पढाइ थियो । रुचिचाहिँ साहित्यमा थियो । विज्ञान र अध्यात्मविपरीत कुरा हुँदै होइनन्, बरु पर्यायवाची कुरा हुन् । विज्ञानमा जस्तै अध्यात्ममा पनि प्रुफ छ । प्रुफबिनाको त केही पनि हुँदैन । रह्यो कुरा अध्यात्मले विज्ञानको एउटा विद्यार्थीलाई कसरी आकर्षित ग–यो । विज्ञान मेरो पढ्ने विषय थियो । तर मेरो व्यक्तिगत रुचि र विचारशीलता साहित्य र दर्शनमा थियो । म उच्चकोटीका साहित्यकारहरूको विचारधाराबाट औधी प्रभावित थिएँ । अर्को कुरा, मानिसमा देखिने असन्तुष्टिको भावनाले मलाई मानव जीवनबारे अध्ययन गर्ने सोख थियो । मानव जीवनबारे अध्ययन गर्दै जाँदा मलाई अध्यात्मले तान्यो । त्यसपछि म अध्यात्मतिर लागेँ ।

विद्यार्थी जीवनमा म मित्रप्रेमी थिएँ । मेरा धेरै साहित्यिक साथीहरू थिए । पेन्टिङ, म्युजिक, लेखनकलाका साथै ममा तर्कशीलता पनि थियो । स्टोरी र नोबेल लेखनमा पनि मेरो राम्रो दख्खलता थियो । व्यावहारिक शिक्षा हासिल गर्नका लागि म गाउँ गाउँ पुगेर त्यहाँको जीवन नियाल्थेँ । अवहेलित र दुःखी मान्छेहरूको भावना, समस्याबारे बुझ्थेँ । मानिसहरू महिनाभरि काममा व्यस्त हुन्थे र सट्टामा महिनामा केही रकम लिएर गुजारा चलाउँथे । यतिमा मेरो सन्तुष्टि छँदै थिएन ।

मेरा एकजना साहित्यमा पुरस्कृत भएका साथी थिएँ । उनलाई मेरो भावना के छ, राम्रोसँग थाहा थियो । त्यतिबेला मेरो नाम अरबिन्द घोष थियो । उनले मलाई एक जना व्यक्तिलाई भेटाइदिने कुरा गरे । मेरा साथीले भेटाइदिएका व्यक्ति बहुत् सुन्दर योगी पुरुष हुनुहुन्थ्यो । उहाँले मलाई चिहानमा लिएर जानुभयो । त्यो धेरै पुरानो थियो । कोही मान्छे डिस्टर्व गर्न नजाने भएर हामी त्यहाँ गएका थियौं । उहाँले मलाई त्यहाँ पहिले ब्रह्म चक्रको बारेमा ज्ञान दिनुभयो । पञ्चतत्त्व कहाँबाट उत्पन्न भयो भन्नेबारे बताउनुभयो । जीव विकास कसरी भयो भनेर बताउनुभयो ।

मनुष्यको कर्तव्य के छ भनेर पनि सम्झाउनु भयो । मानवीय जीवनमा भौतिक, मानिसक र अध्यात्म अस्तित्त्व भएको र अध्यात्मबिना मानिस कहिल्यै सुखी हुन नसक्नेलगायत कुरा उहाँले प्रष्ट पार्नुभयो । योगबारे पनि भन्नुभयो । उहाँले मलाई योग सिकाउने भनेपछि राजयोगमा दीक्षा दिनुभयो । त्यसपछि म त्यसमा अभस्त हुन थालेँ । म विभिन्न ठाउँमा ध्यान गर्न थालेपछि आनन्द महसुस हुन थाल्यो । त्यसपछि जीवनको उद्देश्य के हो भनेर बुझेँ र घर छाडेँ ।

मलगायत अरू साथीलाई पनि अध्यात्मले तानिसकेको थियो । त्यसैले साथीसँगै हामीलाई योग सिकाउने गुरुले सञ्चालन गरेको विभिन्न ट्रेनिङ क्याम्पमा सहभागी हुन थाल्यौं । त्यसपछि मेरो ज्ञानको दायरा थप फराकिलो बन्दै गयो । समाज परिवर्तन गर्नुपर्ने अनुभूत हामीलाई यो क्रममा अझै बढी भयो र हामी यसमा खरो उत्रन पुग्यौं । यही क्रममा भारत वर्षको भ्रमण गरेँ । मुम्बईको कोयनामा भूकम्पले ठूलो तहस नहस भयो, त्यहाँ पुगेर सेवा गर्यौं । पछि योग विद्यामा आचार्य गरेँ । त्यसपछि बनारस पुगेर सन्यास गरेँ र योग र अध्यात्मबारे विभिन्न ठाउँमा प्रवचन दिन थालेँ । यो क्रममा म भारत वर्षको अधिकांश ठाउँ पुगेको थिएँ ।

मेरो बुबा–आमाको पनि धर्मकर्ममा आस्था थियो । यद्यपि, मैले घर छाड्दा उहाँहरू खुसी हुनुहुन्थेन, निकै दुःखी हुनुहुन्थ्यो । स्वभाविक हो, जेठो छोराले घर छाडोस् भन्ने कसैको पनि चाहना हुँदैन । त्यसैले उहाँहरूले मलाई धेरै सम्झाइ–बुझाइ गर्नुभयो । यद्यपि, म कसैको कुरा सुन्ने पक्षमा थिइनँ । त्यसैले मैले घर बस्न मानिनँ र गृह त्याग गरेँ । उहाँहरूले मलाई खोज्न पुलिस रिपोर्ट नै गर्नु भएको थियो । पुलिसले खोज्न थालेपछि म बाध्य भएर घर गएँ । तर, घर बस्न सकिनँ । बुवाआमालाई कन्भिन्स गर्न पनि सकिनँ । अध्यात्म र योगको आन्दमयी पक्षले तानिरह्यो र १९ वर्षमा दोस्रो पटक घर छाडेँ ।

त्यसपछि म नेपाल आएँ । नेपाल आएर म ध्यान र योगमा लीन हुन थालेँ । धेरै मानिस मेरोमा आउने प्रवचन सुन्ने , भक्ति गर्थे । पछि आमाले कहाँबाट यो कुरा थाहा पाउनु भएछ । उहाँले घर फर्कंने सन्देश पठाउनुभयो । आमाको सन्देश पाएलगत्तै म २० वर्षपछि घर फर्किएँ । बुबा बितिसक्नु भएको रहेछ । मेरा भाइ/ बहिनीका छोरा–छोरी भइसकेका थिए । लामो समयपछि घर फर्केको थाहा पाएपछि धेरै मानिस मलाई हेर्न आएका थिएँ । मैले पनि प्रवचन दिएँ । सबै मानिस मसँग खुसी भएँ, आमा त बहुत खुसी हुनुभयो ।

तपस्या र साधनाले मलाई घरभन्दा बढी लोभ्यायो । परिवारमा आसक्त भएर बस्दा मानिस साँघुरो दायरामा कैद हुने भएकाले फराकिलो हुन घर फर्किनँ ।

त्यसको १० वर्षपछि म फेरि मेरो मातालाई भेट्न गएको थिएँ । अचम्म, मैले भेटेको केही समयपछि नै उहाँको मृत्यु भयो । १० वर्षअघि माताजीले हात देखाएर ‘कति वर्ष बाँच्छु’ भनेर सोध्नुभएको थियो । त्यतिबेला मैले अब १० वर्ष केही नहुने बताएको थिएँ । १० वर्षपछि पुग्दा माताजीले फेरि आफ्नो हात हेरिदिन आग्रह गर्नुभयो । मैले भनेँ, अब हात देखउनु पर्दैन, भगवान् सम्झिए हुन्छ । मैले त्यसो भनेको केही क्षण पछि नै उहाँको मृत्यु भयो । यो मेरो जीवनको अविष्मरणीय घटना हो । यस्ता कैयन् अविष्मरणीय घटना मेरो जीवनमा घटेका छन् ।

नेपाल पवित्र भूमि हो । मेरो तन्त्र गुरुले मलाई नेपाल जान भन्नुभयो । त्यसपछि म नेपाल आएँ । हुन त, पहिले पनि म झापालगायतका जिल्लामा घुमेको थिएँ । त्यसपछि म झापामा आएर एउटा स्कुलको प्रिन्सिफल भएँ । स्कुलको अनुमति लिनका लागि दीर्घराज कोइरालाहरूलाई भेटेँ । तर मलाई पछि झापा फर्कंन मन लागेन र काठमाडौंमै बसेँ । प्रवचन दिने काम गर्न थालेँ । नेपालका पूर्व–पश्चिम ठाउँ भ्रमण गरेँ । वेद, वेदान्त र उपनिषद्को प्रचार गरेँ । एक पटक विदेशीसाथीहरूसँग गएर साँखुमा योग गरेको थिएँ । त्यसले मलाई निकै आनन्द प्राप्त भयो । शिवपुरी बाबाको कुक माधव बाजे हुनुहुन्थ्यो । उहाँले शविपुरी बसे राम्रो हुने सुझाव दिनुभयो । त्यसपछि म २२ वर्ष त्यहीँ ध्यान गरेर बसेँ । त्यस बेलादेखि अहिलेसम्म नेपाल नै ठीक लागिरहेको छ ।

मैले सञ्चालन गरेको बूढानीलकण्ठ आश्रमले योग, धर्म र दर्शनको प्रचारका साथै विद्यालय सञ्चालन गरिरहेको छ । मेरो र बूढानीलकण्ठका स्थानीयको पहलमा बूढानीलकण्ठ आश्रम स्कुल २७ वर्षदेखि सञ्चालन गरिरहेका छौं । अहिले यहाँ १० कक्षासम्म पढाइ हुन्छ । आधुनिक शिक्षामा कमजोरी भएकाले पूर्वीय दर्शनलाई पछ्याउँदै यहाँ कक्षा सञ्चालन हुन्छ । सन् १८३५ बाट बेलायतका म्याकालयले हाम्रो धर्म संस्कृति नष्ट गर्ने अभिप्रायःस्वरुप आधुनिक शिक्षा चलाएका थिए । यो शिक्षा चलाएपछि ब्रिटिसहरूले खुसी भएर ३०–३५ वर्षमा हिन्दू संस्कृति समाप्त हुने भन्दै खुसी व्यक्त गरेका थिए । हुन पनि, त्यस्तै भयो । त्यसैले कर्म र अध्यात्मलाई प्रोत्साहन गर्ने त्रिनीति शिक्षा यहाँ चलिरहेको छ । यसलाई विस्तार गर्न मन्त्री लगायत विभिन्न सरकारी व्यक्तिहरूसँग कुरा गरे पनि कसैले मेरो कुरा सुनेनन् ।

यो विद्यालय सञ्चालनको स्रोत म आफैं हुँ । मेरो देश/विदेशमा जान–पहिचान छ । हजारौं विदेशी विशेष गरेर अमेरिकन आएर प्रवचन सुन्छन् । उनीहरूले सहयोग गर्छन् । देशका राजनीतिक दलका नेताहरू आउँछन् । उनीहरूले पनि सहयोग गर्छन् ।

मेरोमा धेरै नेताहरू आउने गर्छन् । कांग्रेस/एमालेका अधिकांश नेता मेरोमा आउने गर्छन् । तर माओवादीका एकाधबाहेक आएका छैनन् ।

यो जगतमा सबैको आ–आफ्नो पहिचान हुन्छ । पहिचानबिनाका केही हुँदैनन् । जसरी व्यक्ति र वस्तुलाई पहिचान चाहिन्छ, त्यस्तै राज्यलाई धार्मिक, सांस्कृतिक, राजनीतिक पहिचान चाहिन्छ । त्यसैले नेपाल हिन्दू राष्ट्र हुनुपर्छ भनेको हुँ । यहाँका बहुसंख्यक जनता हिन्दू भएकाले यो देश हिन्दू राज्य हुनुपर्छ ।

वास्तवमा निरपेक्ष डरलाग्दो कुरा हो । यो भेटिकन चान्सलरले सुरु गरेका हुन्, यसको आशय डरलाग्दो थियो । त्यही कुरा नेपालमा घुसाइएको छ । अरूको धर्म नाश गरेर आफ्नो धर्म घुसाउने प्रपञ्च यो कन्सेप्टमा घुसाइएको थियो । त्यसलाई अहिले नेपालमा प्रवेश गराइएको छ ।