काठमाडौं । विश्व प्रेस स्वतन्त्रता दिवसको अवसरमा मिडिया एक्सन नेपालले प्रेस स्वतन्त्रता उल्लघंनका घटनाहरू सम्बन्धित रिपोर्ट सार्वजनिक गरेको छ ।

विश्व प्रेस स्वतन्त्रता दिवसको नारा वातावरणका लागि पत्रकारितामा आधारित विज्ञसहितको बहस र प्यानल छलफल समेत चलाएको छ ।

उक्त रिपोर्टमा मे २०२३ देखि अप्रिल २०२४ एक वर्ष सम्मको अवधिमा नेपालको प्रेस स्वतन्त्रता परिदृश्यमा प्रेस स्वतन्त्रता उल्लघंनका ३४ वटा अभिलेखीकृत घटनाहरू देखिएका छन्, ।

जसले पत्रकार विरुद्द धम्की, आक्रमण र उत्पीडनको प्रवृत्तिलाई झल्काउँछ । यी घटनाहरूमा शारीरिक आक्रमण, मौखिक दुर्व्यवहार, धम्की, गैरकानूनी गिरफ्तारी, र उपकरण जफत सहित उल्लघंनको विस्तृत दायरा समेटिएको छ। जसले मिडियाकर्मीको अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको संवैधानिक अधिकारलाई कायम राख्न प्रयास गर्ने शत्रुतापूर्ण वातावरणलाई निरन्तरता दिएको पाइएको छ ।

यसैगरी प्रतिवेदनले पत्रकारिता पेशाबाट महिला पत्रकारहरूको चिन्ताजनक पलायनमा प्रकाश पारेको छ । यस अवधिमा २९ जना महिला पत्रकारले आफ्नो जागिर छोडेका छन्। यो प्रवृत्तिले महिला पत्रकारहरूले कार्यस्थलमा सामना गर्ने व्यापक चुनौति र जोखिमलाई देखाएको छ। जसमा समाचार कक्षमा हुने लैङ्गिक भेदभाव, यौन उत्पीडन, र करियरको उन्नतिको लागि असमान अवसरहरू समावेश छन्। यी महिलाले आफनो पेशा छोड्नु मिडिया उद्योगमा प्रतिभा र विविधताको हानी मात्र होइन, सबै पत्रकारहरूको लागि सुरक्षित र थप समावेशी कार्य वातावरण सिर्जना गर्न प्रणालीगत सुधारको तत्काल आवश्यकतालाई पनि जोड दिएको छ ।

यसबाहेक, प्रतिवेदनले नेपालका मिडिया हाउसहरू भित्र श्रम अधिकार उल्लङ्घनको वास्तविकतालाई उजागर गरेको छ । जसमा पत्रकारद्वारा पीडितका १,७८३ घटनाहरू दर्ता गरिएको पाइएको छ । यी उल्लघंनका घटनामा तलब नपाउने, तलब पाए पनि समयमा नपाउने साथै नियुक्ती पत्र कागजातहरूको अभावदेखि लिएर न्यायका लागि जटिल कानुनी प्रक्रियाहरू र मिडिया मालिकबीचको समूहवादसम्मका घटना छन्।

श्रमजीवी पत्रकार ऐनको कार्यान्वयन नहुनुले पत्रकारहरूलाई शोषण र दुर्व्यवहार, उनीहरूको स्वतन्त्रतामा हनन र पत्रकारिताको अखण्डतामा सम्झौता गरेको पाइएको छ । पत्रकार विरुद्धको अपराधका लागि निरन्तर दण्डहीनताले द्वन्द्वकालमा दर्ता भएका ३९ वटा मध्ये पाँच वटा मुद्दामा मात्रै मुद्दा चलाएर मिडिया व्यवसायीहरूले सामना गर्ने चुनौतीहरूलाई थप बढाएको देखाउँछ ।

सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोग र बेपत्ता पारिएका व्यक्तिहरूको छानबिन आयोग प्रभावकारी रूपमा न्याय दिन नसक्दा पीडित र तिनका परिवारहरू निराश भएका छन् र मिडिया परिदृश्यमा डर र दण्डहीनताको संस्कृति कायम भएको छ । यी दबाबका मुद्दाहरूको जवाफमा, प्रतिवेदनले सङ्क्रमणकालीन न्यायका लागि संयन्त्रलाई सुदृढ गर्न, पत्रकारको अधिकारको रक्षा गर्न श्रमजीवी पत्रकार ऐन लागू गर्न र कार्यस्थलमा हुने लैङ्गिक भेदभाव र उत्पीडनलाई सम्बोधन गर्न तत्काल कारबाही गर्नुपर्ने आवश्यकतालाई जोड दिएको छ ।

यसले मिडिया संगठनहरूको श्रम कानूनको पालनाको अनुगमन गर्न, पत्रकारलाई समर्थन सेवाहरू प्रदान गर्न र स्वतन्त्र पत्रकारिताको लागि अनुकूल वातावरण निर्माण गर्न सरकारी हस्तक्षेपको लागि आह्वान गर्दछ । साथै, प्रतिवेदनले प्रेस स्वतन्त्रतालाई आधारभूत लोकतान्त्रिक सिद्धान्तका रूपमा कायम राख्न र सञ्चारमाध्यम र पत्रकारमाथिको स्वेच्छाचारी प्रतिबन्धबाट टाढा रहने महत्त्वलाई जोड दिएको छ ।

निष्कर्षमा, प्रतिवेदनमा श्रम अधिकार उल्लङ्घन र पत्रकार विरुद्ध हुने अपराधका लागि दण्डहीनताले चित्रण गरेको नेपालको प्रेस स्वतन्त्रता परिदृश्यको डरलाग्दो चित्र चित्रण गरेको छ । मिडिया एक्सन नेपालले ,प्रेस स्वतन्त्रताको रक्षा गर्न, पत्रकारको अधिकारको रक्षा गर्न, र सार्वजनिक हितको सेवा गर्ने जीवन्त र स्वतन्त्र मिडिया क्षेत्र सुनिश्चित गर्न सरोकारवालाहरूलाई एकजुट हुन आह्वान गर्दै सो कार्यका लागि आह्वान समेत गरेको छ ।