मुटु शरीरको महत्त्वपूर्ण अंग हो । यो हाम्रो छातीको बीच भागमा हुन्छ । मुटुमा हजारभन्दा बढी रोग लाग्ने गर्छ । मुटुसँग सम्बन्धित यी रोगलाई मुटु रोग भनिन्छ ।

मुटुमा लाग्ने विभिन्न रोगहरूलाई तीन चरणमा विभाजन गरेर हेर्ने गरिएको छ । एउटा छ, जन्मजात हुने रोग । यो आमाको पेटमा बच्चा हुर्कंदै गर्दा लाग्ने गर्छ । बच्चा जन्मिसकेपछि पनि यो रोग लाग्छ, जसलाई बाथ मुटु रोग भन्ने गरिन्छ । तेस्रो प्रकृतिको मुटु रोगचाहिँ १८ वर्ष उमेर पार गरिसकेको समूहलाई लाग्छ । जसलाई जीवनशैली सम्बन्धित रोग भनिन्छ । यसमा उच्च रक्तचाप, मधुमेह, कोलेस्ट्रोल, हृदयघात पर्छन् ।

अधिकांश मानिस मुटु रोग भन्नेबित्तिकै हृदयघात सम्झन्छन् । मुटुमा लाग्ने रोगमा यो सबैभन्दा खतरनाक हुन्छ । हुन पनि, यसबाट व्यक्तिको ज्यानै जानसक्छ । विश्वव्यापी रूपमा हेर्दा यसबाट वार्षिक दुई करोड मानिसले ज्यान गुमाउने गरेका छन् । नेपालको सन्दर्भमा भन्नुपर्दा बर्सेनि ३० हजार व्यक्तिको ज्यान जाने गरेको छ । जसमा एक हजार बालबालिका छन् ।

नेपालमा मुटु रोगीको संख्या घट्नुको सट्टा दिन प्रतिदिन बढ्दै गएको छ । पछिल्लो तथ्यांकअनुसार, २५ प्रतिशत नेपाली कुनै न कुनै प्रकारको मुटु रोगबाट पीडित छन् । यो भनेको लगभग ७५ लाख हाराहारी हो 

नेपालमा मुटु रोगीको संख्या घट्नुको सट्टा दिन प्रतिदिन बढ्दै गएको छ । पछिल्लो तथ्यांकअनुसार, २५ प्रतिशत नेपाली कुनै न कुनै प्रकारको मुटु रोगबाट पीडित छन् । यो भनेको लगभग ७५ लाख हाराहारी हो ।

किन लाग्छ, कसरी थाहा पाउने ?

अधिकांश रोगले सुरुमै लक्षण देखाए पनि यसको हकमा त्यस्तो हुँदैन । कतिसम्म भने ब्लड प्रेसर, कोलेस्ट्रोल हुँदा, मुटुको रक्तनली साधुरिँदा अथवा मुटुको भल्व बिग्रिसक्दासमेत यो रोगका लक्षणहरू देखिँदैनन् ।

मुटु रोगको लक्षण मुटु जाँच गरिसकेपछि मात्र पत्ता लाग्छ । तथापि, रोग बढ्दै जाँदा भने यसका लक्षणहरू देखापर्दै जान्छन् । जसमा छातीको बीच भाग दुख्ने, पसिना आउने, रिंगटा लाग्ने छन् । यसबाहेक मुटुको धड्कनमा समस्या हुने, खुट्टा सुन्निने, दमलगायतको लक्षण पनि देखिन्छन्।

मुटु रोग लाग्ने एक मात्र नभएर अनेक कारण छन् । त्यसमा मुख्यचाहिँ मद्यपान र धूम्रपान हो । यसबाहेक, मोटोपना, अस्वस्थकर खानपान, तारेको, ट्रान्स फ्याट भएको खानेकुरा, अत्यधिक गुलियो र नुनिलो खानेकुराले पनि मुटुमा समस्या आउँछ । व्यायाम तथा मानसिक तनाव पनि मुटु रोगका कारक हुन् । धेरैजसो मुटु रोग लाग्ने कारण व्यक्तिको जीवनशैलीसँग सम्बिन्धत छ । यसबाट बच्न सुर्तीजन्य पदार्थ त्यानु पर्छ । सुर्तिजन्य पदार्थ त्याग्दा धेरै हदसम्म मुटु रोगबाट बच्न सकिन्छ ।

मुटु रोगबाट बच्न दैनिक ३० मिनेट व्यायाम गर्नुपर्छ । दैनिक व्यायाम गर्न असमर्थ र असक्षम व्यक्तिले हप्ताको ५ दिन मात्र भए पनि व्यायाम गर्नुपर्छ

यस्तै, मुटु रोगबाट बच्न दैनिक ३० मिनेट व्यायाम गर्नुपर्छ । दैनिक व्यायाम गर्न असमर्थ र असक्षम व्यक्तिले हप्ताको ५ दिन मात्र भए पनि व्यायाम गर्नुपर्छ । मुटु रोगबाट बच्ने अर्को उपाय मोटोपना घटाउनु हो । यसलाई कम गर्न खानपान मुटुमैत्री बनाउनु पर्छ । जसमा हरियो सागसब्जी, फलफूल, गेडागुडी पर्छन् । मुटु रोगका लागि विशेषगरी फाइबरयुक्त खानेकुरा खानुपर्छ । फाइबरले कोलेस्ट्रोल,प्रेसर घटाउनुका साथै मुटुको रक्तनलीहरूलाई सफा गर्छ ।

मुटु रोगबाट बच्न व्यक्तिले जीवनशैली अर्थात् खानपान, मानसिक तनाव र व्यायाममा ध्यान दिन आवश्यक छ । यसका साथै व्यक्तिलाई वंशाणुगत रोग लागेका पनि हुनसक्छ । त्यसैले मुटु रोगबाट टाढा रहन वर्षमा एक पटक स्वास्थ्य परीक्षण गर्नैपर्छ ।

परीक्षणबाट रोग देखिएको खण्डमा हेलचेक्र्याइँ गर्नु हुँदैन । स्वस्थ जीवनशैली अपनाउँदा–अपनाउँदै नियन्त्रणमा आएको छैन् भने औषधि नै खानुपर्छ । यसमा विलम्ब गर्न हुँदैन । औषधि खाँदा यसको लतले जीवनभर खानुपर्छ भन्ने भ्रम समाजमा व्याप्त छ । यो सत्य होइन । यस्तो भ्रममा कोही पनि बस्नु हुँदैन् । रोग लागेको खण्डमा त्यसलाई जतिसक्दो चाँडो औषधि गर्नुपर्छ ।

पछिल्लो समय युवाहरूमा मुटु रोग बढ्दै गएको छ । यसो हुनुमा मानसिक तनाव, मोटोपना र अस्वस्थ जीवनशैलीले भूमिका खेलेको देखिन्छ

पछिल्लो समय युवाहरूमा मुटु रोग बढ्दै गएको छ । यसो हुनुमा मानसिक तनाव, मोटोपना र अस्वस्थ जीवनशैलीले भूमिका खेलेको देखिन्छ । युवाहरूले धेरै मात्रामा जंक फुड खाने तथा धूम्रपान गर्ने भएकाले पनि उनीहरु मुटु रोगको जोखिममा छन् ।

मुटु रोगबाट जोगिन जीवनशैली सुधार्न जरुरी छ । मुटु रोगको मुख्य कारण जीवनशैली भएकाले यसबाट बच्न हामीले स्वस्थ आहार र दैनिक व्यायाम गर्नुपर्छ । त्यस्तै, ध्रूम्रपान तथा मद्यपानको सेवन गर्नु हुँदैन् । वर्षमा आफ्नो जन्मदिनको अवसर पारेर भए पनि स्वास्थ्य परीक्षण गर्ने बानीको विकास गर्नुपर्छ ।

(मुटुरोग विशेषज्ञ डा.प्रकाशराज रेग्मीसँग नेपालवाचकर्मी सलिना ढुंगेलले गरेको कुराकानीमा आधारित)