सार्वजनिक व्यवस्थापनका आधारभूत सिद्धान्त के हुन् ? यसको सुधारका लागि के गर्ने ?

हालसम्मकै उच्च सुनको मूल्य, कतिमा हुँदैछ कारोबार ?

नेपालवाच २०८० असार २५ गते ९:५८

काठमाडौं । लोक सेवा आयोगले कायम गरेको निष्पक्षताले जनतामा यसप्रतिको विश्वास बढाएको छ । त्यसैले यसले लिने परीक्षाप्रति आकर्षण बढ्दो छ । परीक्षामा राम्रो नतिजा हासिल गरी निजामती सेवा प्रवेश गर्ने सपना धेरैको हुन्छ । उचित तयारी र प्रस्तुति परीक्षाका अनिवार्य सर्त हुन् । यही अवस्थालाई मध्यनजर गरी नेपालवाच डटकमले पूर्वप्रशासक, प्रशासक र विषयविज्ञबाट समाधान पहिल्याउने प्रयास थालेको छ । आजको श्रृंखलामा सुमन खड्काले सार्वजनिक व्यवस्थापनका आधारभूत सिद्धान्तसँगै यसको सुधारबारे प्रश्नको समाधान सुझाउनुभएको छ ।

१. सार्वजनिक व्यवस्थापनका आधारभूत सिद्धान्तहरु उल्लेख गर्दै नेपालको सन्दर्भमा सार्वजनिक व्यवस्थापनलाई प्रभावकारी र जनमैत्री बनाउन कुन कुन पक्षमा सुधार गर्न आवश्यक देखिन्छ ? व्यवहारिक उपायहरु लेख्नुहोस् ।

सार्वजनिक व्यवस्थापन

जनहितका लागि सार्वजनिक मामिलाहरुको व्यवस्थापन सार्वजनिक व्यवस्थापन हो । यसले नागरिकका हितका लागि आवश्यक पर्ने योजना, संगठन, निर्देशन लगायतका व्यवस्थापकीय क्रियाकलापहरु गर्दछ ।

सन् १९८० को दशकबाट सार्वजनिक व्यवस्थापनको अवधारणा सुरुवात भएको मानिन्छ ।

सार्वजनिक व्यवस्थापन सञ्चालन हुने वा मूल्यमान्यता र आदर्शहरु नै सार्वजनिक व्यवस्थापनको आधारभूत सिद्धान्त हुन् । जसलाई देहाय बमोजिम प्रस्तुत गरिन्छ :

Scientific Management theory
Public choice theory
Principal agent theory
आदेशको पालना
आदेशको एकता
निरन्तरताको सिद्धान्त
गतिशीलताको सिद्धान्त
कार्यात्मक एकताको सिद्धान्त
कर्मचारीतन्त्रीय सिद्धान्त
नवीन सार्वजनिक सेवाको सिद्धान्त
प्रणालीगत सिद्धान्त
सहभागितामूलक सिद्धान्त
मानव सम्वन्धवादी सिद्धान्त
नवीन सार्वजनिक शासनको सिद्धान्त

यसका साथसाथै

योजनाको सिद्धान्त
संगठनको सिद्धान्त
बजेटको सिद्धान्त
कानूनको सिद्धान्त
सहभागिताको सिद्धान्त
समन्वयको सिद्धान्तलाई पनि सार्वजनिक व्यवस्थापनको आधारभूत सिद्धान्तको रुपमा लिइन्छ ।

सार्वजनिक व्यवस्थापनले नागरिकलाई सेवा गर्नुपर्ने र सम्पूर्ण सार्वजनिक मामिलाहरुको व्यवस्थापनमा जोड दिएको हुन्छ । तसर्थ यी सिद्धान्त र मूल्यमान्यताका आधारमा सार्वजनिक व्यवस्थापन सञ्चालन भएको हुन्छ ।

सार्वजनिक व्यवस्थापनलाई जनमुखी र प्रभावकारी बनाउन

सम्पूर्ण सार्वजनिक नीतिको निर्माण र कार्यन्वयन गर्ने, शासकीय संरचनाहरुको रुपमा रहेको सार्वजनिक व्यवस्थापनलाई प्रभावकारी र जनमैत्री बनाइनु आवश्यक देखिन्छ ।

विश्वमा शासकीय मूल्यमान्यताहरुमा आएको परिवर्तन, विश्वव्यापीकरण, आर्थिक उदारीकरण र निजीकरणको अवधारणा सँगसँगै सार्वजनिक व्यवस्थापनलाई जनमैत्री र प्रभावकारी बनाउन देहायको पक्षमा सुधार गर्नुपर्ने देखिन्छ :

क) संरचनागत पक्ष

Thin and Competitive Structure को संगठन बनाउने
One door system बाट सेवा दिन सक्ने संगठन बनाउने
SMART (Specific, Measurable, Achievable, Reliable and Transparent) सार्वजनिक प्रशासन संचालन गर्ने ।

ख) सेवा प्रवाह

Voice, Choice and Right को सम्वोधन गर्ने सेवा प्रवाह गर्ने
एकद्धार र एकीकृत रुपमा सेवा प्रवाह गर्ने
संघ, प्रदेश र स्थानीय तीनै वटा तहमा समन्वय, सहकार्य र सहअस्तित्वका आधारमा सेवा प्रदान गर्ने
श्रोत साधन र लाभको न्यायोचित वितरण गर्ने वातावरण मिलाउने
सुशासनयुक्त सेवा प्रवाह गर्ने ।

ग) संस्थागत पक्ष

जनमैत्री रुपमा पारदर्शी तबरले संस्थाहरुले आफ्नो कार्य गर्ने
सरकारी, सहकारी र निजी क्षेत्रबीच आपसमा समन्वय र सहकार्य गर्ने
New technology and ICT को प्रयोगमा जोड दिने ।

घ) अन्य पक्ष

Networking governance
Cooperative governance
Good Governance
Responsible governance
Digital era governance मा जोड दिने र पारदर्शी, जवाफदेही तबरले सार्वजनिक व्यवस्थापनले कार्य गरी जनमैत्री र प्रभावकारी बनाउन सकिन्छ ।

सारमा,

सार्वजनिक व्यवस्थापनका नवीन मूल्यमान्यता र आदर्शहरुको अवलम्वन मार्फत जनताको इच्छा, आकांक्षा र चाहनालाई सम्वोधन गरी सार्वजनिक व्यवस्थापनलाई प्रभावकारी र जनमैत्री बनाउनु आजको आवश्यकता हो ।

(हामीले सुरु गरेको यो श्रृंखला तपाईंलाई कस्तो लाग्यो ? आफ्नो प्रतिक्रिया लेख्नुहोला । अनि तपाईंसँग पनि लोक सेवा परीक्षासँग सम्बन्धित कुनै जिज्ञासा, अन्याेलता छन् कि ? यदि छन् भने हाम्रो इमेल ठेगाना [email protected] मा त्यसबारे लेखी पठाउनुहोला । प्राप्त उपयुक्त जिज्ञासा अनुभवी प्रशासक र पूर्वप्रशासकसमक्ष राखेर उहाँहरूले पहिल्याएकाे समाधान यहाँहरूसमक्ष पस्किने छौं ।)

लोक सेवा परीक्षा तयारीसँग सम्बन्धित यसअघि प्रकाशिन सामग्रीका लागि यहाँ क्लिक गर्नुहोस्