NepalWatch

News Portal For Eeverything In Nepal from Nepal

२०८१ कार्तिक २७ गते

त्यसपछि मैले राष्ट्रिय क्रिकेट टिमको कप्तान हुँदाहुँदै पनि खेल छाडेँ

हिले क्रिकेट र क्रिकेटरको क्रेज निकै बढेको छ । केही नेपाली खेलाडी त विदेशी क्लबका रोजाइमा समेत पर्दै आएका छन् । विगतमा अभाव झेलेका क्रिकेटरले अहिले नाम त कमाएका छन् नै उसैगरी आर्थिक उपार्जन पनि गरिरहेका छन् ।

एक समय  क्रिकेटको भविष्य अहिलेजस्तो उज्यालो थिएन । जीविकोपार्जनका लागि राष्ट्रिय खेलाडीले नै अन्य क्षेत्रमा निर्भर हुनुपर्ने बाध्यता थियो ।

पवनकुमार अग्रवाल तिनैमध्येका एक हुन् । जसले क्रिकेट करिअर उत्सकर्षमा पुगेका बेला भविष्य नदेखेर बैंकिङ क्षेत्रमा करिअर अज्माए ।

२५ वर्षअघि क्रिकेट छाडेर बैंकिङ क्षेत्रमा प्रवेश गरेका पवनले यसका पछाडिको कारणसँगै नेपालमा खेलकुद क्षेत्रको विकास नहुनुको गुदी आफ्नै शब्दमा यसरी सुनाए :

आजभन्दा २५ वर्षअघि नेपालमा क्रिकेटको विकास सुरुवाती चरणमा थियो । क्रिकेटमा टिक्न गाह्रो थियो । हुन त, म राष्ट्रिय टिमको भाइस क्याप्टेन हुँदै क्याप्टेनसम्म भएँ । तैपनि क्रिकेट खेलेर गुजारा हुने स्थिति थिएन । यही देखेर उतिबेला मैले क्रिकेट छाडी बैंकिङ क्षेत्र रोजेको थिएँ ।

त्यस समय एकातिर उमेर बढ्दै थियो भने अर्कातिर केही गर्न सकिएन भन्ने चिन्ता थपिँदै थियो । अब ढिला गर्न थाल्यो भने पछि भविष्यमा केही गर्न सकिँदैन भन्ने लागेपछि खेल छाडेर एमबिए गर्नतिर लागेँ । पढाइमा ध्यान दिनुपर्दा खेलबाट टाढा भइयो । यदि आजको जस्तो अवस्था त्यतिबेला थियो भने सायद म खेलकुदमै हुथेँ कि ।

अहिले परिस्थिति फेरिएको छ । हिजोको जस्तो खेलकुदमा टिक्नै नसक्ने अवस्था छैन । त्यतिबेला नेपाल क्रिकेट संघ (क्यान) भर्खर स्थापना भएको थियो, ऊसँग स्रोत थिएन । यही कारण धेरै समय त हामीले भोलेन्टियर नै गर्नुपथ्र्यो । क्यानमै व्यवस्थापकीय भूमिकामा हुँदा पनि भविष्य थिएन । खेलाडीको त कुरै नगरौं । अहिले त क्यान एक लाखदेखि डेढ लाखसम्म तिरेर कर्मचारी राख्न सक्ने भइसकेको छ ।

धेरै खेलाडीले नेपालमा भन्दा विदेशमा भविष्य देख्छन् । आर्थिक अवस्थाकै कारण धेरै खेलाडीले अवसर गुमाएका छन् । राम्रा खेलाडीले विदेश जाने अवसर गुमाइरहँदा पदाधिकारीले त्यो अवसर लिने प्रवृत्ति छ । यो देख्दा अनि सुन्दा दुःख लाग्छ । खेल्नको लागि खेलाडीले कति तयारी गरेका होलान् ? घर परिवारले कति सहयोग गरेका होलान् ? तर एउटा लेभलमा पुगिसकेका खेलाडी भिसा नपाएर, आर्थिक अवस्था नभएर खेल्नबाट वञ्चित भइरहेका छन् ।

सन्दीपले पाएको सहयोग र सफलता

६/७ वर्षअघि क्रिकेटर सन्दीप लामिछानेको अवस्था आजको जस्तो थिएन । पारिवारिक स्थिति कमजोर थियो । हुन त अनावश्यक श्रेय लिनु ठीक नहोला । सन्र्दभ जोडिएका भएकाले मात्रै स्मरण गर्न चाहेँ । हामीले सिप्यान क्रिकेट एसोसिएसन दर्ता गरेका थियौं । उक्त संस्थाको एउटै उद्देश्य खेलाडीहरूलाई कसरी सहयोग गर्ने भन्ने नै थियो । त्यतिबेला केही खेलाडीहरू संस्थाको नजरमा परे । जसले राम्रो खेलेर पनि आर्थिक अवस्थाकै कारण अवसर पाइरहनुभएको थिएन । त्यसमध्ये एक सन्दीप हुनुहुन्थ्यो । हाम्रो संस्थाकै अनुरोधमा सानिमा बैंकले सन्दीपलाई २ वर्षसम्म मासिक २० हजार पाउने सहमतिमा सम्झौता भयो । त्यसले उहाँको खेल जीवन अगाडि बढाउन धेरै सहयोग पुगेजस्तो लाग्छ । आज उहाँको आर्थिक अवस्था हेर्ने हो भने धेरै माथि पुगिसकेको छ । धेरै कमाइ गर्ने खेलाडीमध्येमा उहाँ पनि पर्नुहुन्छ ।

खेलकुदमा राजनीतिक हस्तक्षेप

खेलकुद क्षेत्र राजनीतिबाट टाढा हुनुपर्नेमा त्यस्तो हुन सकेको छैन । नेपालमा जति पनि खेलकुद संस्थाहरू छन्, सबै पार्टीगत रूपमा जोडिएका छन् । खेलकुद संस्था पार्टीको ब्राण्डजस्तो बनेको छ । उहाँहरूले खेल संस्थालाई भातृ संगठनजस्तो चलाउन खोज्नुहुन्छ । त्यसले संघ कसरी व्यावसायिक हुन सक्छ ?

राजनीतिक पार्टीहरूले देशका केही क्षेत्रहरूलाई स्वतन्त्रता दिनुपर्छ । जस्तो सम्बन्धित संस्थामा सम्बन्धित मान्छेले मात्रै चलाउनुपर्छ । जबसम्म हामीले त्यसलाई सुधार्दैनौं, संस्थाको विकास कहिल्यै सम्भव हुँदैन । अहिले हेर्यौं भने ओलम्पिक, एन्फादेखि लिएर हरेक खेल संस्थामा कहीँ न कहीँ राजनीतिक पार्टी जोडिएको छ ।

क्रिकेटकै कुरा गर्दा, सन् २०११ तिर राजनैतिक हस्तक्षेपकै कारण क्रिकेट संघ भताभुंग भएर गयो । सन् २०१७ मा अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट काउन्सिल (आइसिसी) ले क्यानलाई नेतृत्वविहीनताको अवस्था आएको भन्दै निलम्बित नै गयो ।

त्यसपछि आइसिसीले एडभाइजरीको ग्रुप बनायो । त्यस समूहमा क्रिकेट सम्बन्धित मान्छेहरू र सरकारबाट पनि प्रतिनिधित्व हुनेगरी राखिएको थियो । त्यो ग्रुप बनाउनुको उद्देश्य क्रिकेट संघको संरचनामा परिवर्तन गर्नु थियो । हामीले बसेर विधान ड्राफ्ट गर्यौं । आइसिसीले स्वीकृति पनि गर्यो । उक्त विधानमा क्रिकेट संघको सदस्य हुनको लागि निश्चित मापदण्ड तोकिएको छ । सो विधानअनुसार कि त राष्ट्रिय खेलाडी, रेफ्री, ‘ए’ लेभलको खेलाडी या ‘ए’ लेभलको कोचेज हुनुपर्छ ।

खेलकुदमा हेर्ने हो भने राजनीतिक पार्टीसँग नजिक भएका खेलाडी माथि पुग्ने खेलमै गाँसिएको खेलाडी भने जहिल्यै तलको तल छ । यसलाई सुधार्न व्यावहारिक पाटोमा संशोधन गरे पुग्छ । सुधार आउन समय लाग्छ । यससम्बन्धी विधान छ, विधानअनुसार पालना गर्ने जिम्मा अहिलेको संघको पनि हो । त्यसमा केही हेरफेर भएर काम भइरहेको छ ।

जबसम्म हामीले संस्थालाई संस्थागत, व्यावसायीकरण गर्दैनौं, त्यो आफैंमा आत्मनिर्भर हुन सक्दैन । हाम्रोमा अहिले पनि सबै सरकारले गर्दियोस्, हेर्दियोस् भन्ने मान्यता छ, त्यसमा मेरो असहमति छ । हो, खेलकुदमा सरकारको भूमिका हुनुपर्छ । सरकारले खुलकुदको पूर्वाधारमा हेर्नुपर्छ । पूर्वाधार निर्माण खर्चिलो हुने भएकाले संस्था आफैंले व्यवस्थापन गर्न नसक्ने हुँदा त्यसमा हेरिदिनुपर्छ । तर खेलकुद संघले संस्थाको व्यवस्थापन गर्ने, बढाउने कार्य आफैं गर्नुपर्छ । राज्यसँग निश्चित रकम छ, त्यो रकम विभिन्न प्राथमिकतामा परेको क्षेत्रमा खर्च होलान्, सबै खेलकुदमा खन्याउन सम्भव हुँदैन ।

खेलाडीको आम्दानीको स्रोत

खेलाडीको आम्दानीको पहिलो स्रोत संस्था हो । त्यसका लागि संघ बलियो हुनुपर्छ । अहिले पनि क्रिकेटको मुख्य फण्ड आइसिसी नै हो । कर्पोरेट क्षेत्रबाट आएको पैसा पनि छ तर त्यसबाट त्यस्तो फण्ड बढेको छैन । क्रिकेटकै कुरा गर्दा अब एनपिएल (नेपाल प्रिमियर लिग) आउँदैछ । त्यसले पनि राम्रो राजस्व आउलाजस्तो छ । खेलकुदलाई हामीले व्यावसायीकरण नगरेसम्म आर्थिकस्तर माथि उठाउन असम्भव छ । हामीले अन्तर्राष्ट्रियस्तरको खेल खेलेनौं भने राजस्व कहाँबाट आउँछ ? राजस्व आउने नै खेलेर हो । राजस्वको स्रोतहरू बढाउँदै गयो भने खेलकुद संस्थाले खेलाडीलाई राम्रो रकम दिन सक्छ । अहिले क्यानले २० जना खेलाडीलाई सेन्ट्रल कन्ट्रयाक्टमा राखेर दिइरहेको छ । भोलि त्यो कोटालाई बढाउँदै लान सकिन्छ ।

अर्को जनस्तरबाट । हामीले जनस्तरमा जति राम्रो खेल पस्किन सक्यौं, त्यति नै हामीलाई फाइदा पुग्छ । किनभने, पब्लिकले खेल हेर्नकै लागि पैसा खर्च गर्छन् । हाम्रो क्रिकेट टिमले राम्रो खेले र त आज यति पपुलभर भयो । एकपछि अर्को सफलता हासिल गर्द जित्दै गएपछि फलोअर्सहरू बढ्दै जान्छ । त्यसपछि कर्पोरेट हाउसहरूले पनि यो क्षेत्रबाट आफ्नो प्रोडक्टको ब्राण्डिङ गर्ने माध्यम देख्नुहुन्छ । यसले संस्था र खेलाडी दुवैलाई फाइदा पुग्छ ।

खेलाडीमा वित्तीय साक्षरता

खेलाडीहरूमा वित्तीय साक्षरताको ज्ञान निकै नै कम छ । आजको दिनमा हरेक खेलाडीले केही न केही कमाइरहेका छन् । क्रिकेटकै हेर्ने हो भने टप प्लेयरले महिनामा एक लाख रूपैयाँसम्म कमाउँछ । एक लाखको हिसाबले वर्षमा १२ लाख हुन्छ । त्यसबाहेक खेलाडीले केही भत्ता, पुरस्कार पाइरहेका हुन्छन् । ती सबै गरेर वर्षमा २५ देखि ३० लाख कमाउँछन् । त्यसबाट केही रकम भविष्यको लागि बचत गर्यो भने राम्रै हुन्छ । तर नेपाली खेलाडीहरूले खर्च बढी र बचत कम गर्ने गरेको देख्छु । उनीहरूलाई वित्तीय साक्षरताको ज्ञान दिनु आवश्यक देखिन्छ ।

(अग्रवाल राष्ट्रिय क्रिकेट टिमका पूर्वकप्तान हुन्)